اسلام دین غم و اندوه؟!

مناسبت های عزاداری و حزن و اندوه در میان مسلمانان و به ویژه شیعیان به خاطر از دست دادن ائمه علیهم السلام بسیار پررنگ و باشکوه برگزار می شود. این مسأله سبب شده است برخی از افراد ناآگاه گمان کنند که اسلام و شیعه دینی محزون و اندوهناک است!

تا جایی که برخی اسلام را دین غم و اندوه تصوّر نموده اند. در این مقاله به بررسی این موضوع و نظر اسلام در مورد تفریح و نشاط و شادی می پردازیم.

اسلام دین غم و اندوه؟!

چه کسی می تواند ادعا کند که اسلام دین غم و اندوه و گریه و زاری و بی نشاطی است؟ در حالی که قرآن کریم با صراحت می فرماید: �قُل مَن حَرَّمَ زینت الله الّتی اخرج لعباده و الطّیبات من الرّزق، قُل هی للّذین آمنوا فی الحیاة الّدنیا خالصةًً یومَ القیامَة� این آیه از محکمات قرآن و صریح است و در سالهای آخر بعثت و حتی در سالهای آخر هجرت نازل شده است. می فرماید: ای پیامبر، در برابر کسانی که بسیاری از مواهب زندگی را تحریم می کردند اعلام کن و بگو چه کسی زینت و آرایش و زیبایی هایی را که خداوند از درون طبیعت برای بندگانش بیرون کشیده است حرام نموده است؟ چه کسی روزی های پاک، مواهب پاک، مواهبی را که انسان از آنها لذت مشروع و صحیح می برد، حرام کرده است؟ بگو این مواهب، این روزی های پاک، این زیبایی ها برای مردم با ایمان در همین زندگی دنیاست. در زندگانی جاوید آخرت هم همین زیبایی ها و همین مواهب برای مردم با ایمان است.(سوره مبارکه اعراف، آیه شریفه 32) 

تفاوت شادی دنیا و آخرت

در آیه خداوند به نکته مهمی اشاره کرده است و آن اینکه شادی های دنیا و آخرت تفاوتی دارند، گرچه هر دوی آنها برای افراد با ایمان است، هم شادی ها و مواهب دنیا و هم مواهب و زیبایی های آخرت. آن تفاوت این است که در این دنیا زیبایی ها به زشتی ها آمیخته و آلوده است و شادی ها به غم و آلودگی آمیخته است ولی در دنیای دیگر، در روز رستاخیز این زیبایی ها و مواهب پاک برای مردمان با ایمان به صورت خاص وجود دارد.

بنابراین براساس جهان بینی اسلامی در نظر اسلام لذت و نشاط در زندگی و بهره مندی از زیبایی ها و مواهب زندگی و عوامل نشاط آور اهمیت فراوان دارد. طبیعی است که در این دین خداوند نشاط و شادمانی را با غم همراه قرار داده است و نشاط و شادی خالص در دسترس هیچ کس نیست ولی در حدودی که قوانین و حق و عدالت اجازه می دهد، مردم با ایمان می توانند از آن بهره مند شوند و مال آنهاست.

شادی ها مال افراد با ایمان است

نکته قابل تأمل در آیه مزبور آن است که تأکید می کند شادی های دنیا و نیز شادی مواهب آخرت از آن اهل ایمان است و مال آنهاست: �قل هی الذین آمنوا فی الحیاه الدنیا� پس قرآن اولاً شادی را برای اهل ایمان می داند امّا توضیح می دهد که ای مردم با ایمان که به نشاط علاقه دارید نشاط خالص در این زندگی دنیوی میسّر نیست بلکه آن شادی خالص که به دنبال آن هستید در روز رستاخیز نزد پروردگار شماست. بهشت و نعمات اخروی نمونه و مصداق بارز شادی های اخروی است که نشاطی خالص برای اهل ایمان است و همراه با آن غم و اندوه وجود ندارد. باغهای زیبای باصفا، پر از میوه و گلهای زیبا، جوی های روان و آبهای زلال و بهترین آشامیدنی ها و خوردنی ها و بهترین همسران و بهترین پذیرایی کنندگان تختهای زیبا و بسترهای نرم برای آسایش و آرامش و همه اینها مخصوص اهل ایمان است.

اسلام دین نشاط

بر این اساس باید دانست که اسلام به تفریح و نشاط و شادی در زندگی اهمیت فراوان می دهد و بهره مندی از نعمات الهی را برای مردم جایز و چه بسا لازم و ضروری می شمارد. در نهج البلاغه نقل شده است که حضرت علی(علیه السلام) به منزل یکی از دوستانشان قدم نهادند. منزل وسیعی بود. حضرت به او فرمودند: در این دنیا چنین خانه وسیعی را می خواهی چه کنی؟ آیا در روز قیامت بدین خانه محتاج تر نبودی؟ اول حضرت چنین فرمودند و بعد برای آنکه آن فرد اشتباه نکند و نپندارد که حضرت با مواهب دنیوی مخالف هستند، در ادامه فرمودند: تو با داشتن این خانه وسیع می توانی در همین دنیا آن را برای آخرت به کار گیری و در آن از مهمانان پذیرایی کنی، صله ارحام به جا آوری و خانه ات را پایگاه اجتماعات مسلمانان برای تلاش در راه حق و عدالت قرار دهی.

بنابراین اسلام با زاهدمنشی و ترک دنیا و لذّات آن به بهانه دینداری به شدت مخالفت می کند و همان طور که پرداختن به دنیا صرفاً جهت کامروایی را مذموم می داند، دوری از نشاط و تفریح دنیوی را نیز ناپسند می شمرد.

ای مردم با ایمان که به نشاط علاقه دارید نشاط خالص در این زندگی دنیوی میسّر نیست بلکه آن شادی خالص که به دنبال آن هستید در روز رستاخیز نزد پروردگار شماست. بهشت و نعمات اخروی نمونه و مصداق بارز شادی های اخروی است که نشاطی خالص برای اهل ایمان است و همراه با آن غم و اندوه وجود ندارد

اندوه های مجاز!

براساس آنچه ذکر شد معلوم می شود که توجه اسلام به نشاط و تفریح و شاد زیستن بسیار بارز و آشکار است و توصیه های مؤکد اولیای دینی در این زمینه به وفور یافت می شود. امّا همان طور که گفته شد شادی و لذت دنیا خالص و ناب نیست بلکه بواسطه عوارض ماده و دنیا با رنج و سختی همراه است. بالاترین اندوه ها نیز در این میان ظلم و بی عدالتی ها در حق بهترین بندگان خداست که دلهای آزاده را به درد می آورد. از این رو مصیبت مسلمانان و به ویژه شیعیان در از دست دادن رهبران دینی خود که بهترین بندگان الهی اند و بهترین راهنما و راهبر همه انسانها به سوی سعادت واقعی هستند امری کاملاً منطقی و شایسته است. ظلم و ستمی که مردمانی در اثر جهل خویش به ایشان روا داشته اند سبب می شود دلهای مؤمنان پر از اندوه شود و از سر درد و ناراحتی به عزاداری و مصیبت بپردازند.

این نوع اندوه و حزن برخلاف حزن و اندوه های غیر شایسته ای که انسانها را از کار و تلاش و فعالیت باز می دارد و به دنبال خود افسردگی و دلمردگی را به همراه دارد، اندوهی سازنده و تأثیرگذار است که در اثر آن �انسان� پرورش داده می شود که نسبت به ظلم ها و ستم های اطراف خود بی تفاوت نباشد.

از این رو عزاداری در غم ائمه اطهار(علیهم السلام) نه تنها منافاتی با نشاط دینی مطرح شده در اسلام ندارد بلکه زیبایی و اهمیت آن را نیز بیشتر نشان می دهد. از این رو از معصوم(علیه السلام) نقل است که شیعیان ما در غم ما ناراحتند و در شادی ما شادند. و این همان قدم گذاشتن در مسیری است که راهبران حقیقی عالم برای ما ترسیم می نمایند که شادی و غم هایمان هم، معنادار و پر فایده اند!